Τροπισμοί

« Οι τροπισμοί του Αλέξανδρου Παπακωνσταντίνου »

Γιάννης Κολοκοτρώνης, καθηγητής Ιστορίας και Θεωρίας της Δυτικής Τέχνης, Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Δ.Π.Θ.

Ο Αλέξανδρος Παπακωνσταντίνου είναι καλλιτέχνης της αναλογικής και ψηφιακής ζωγραφικής. Ως έμπειρος ζωγράφος που αντιλαμβάνεται τις προκλήσεις της εποχής, αρνείται να περιοριστεί σε μια και μοναδική δομή της εικόνας και πειραματίζεται με πολλά στιλ και τεχνικές. Η μέθοδός του μπορεί να παρομοιαστεί με τον μικροβιολογικό τροπισμό, καθώς επιδεικνύει μια έμφυτη προσαρμοστικότητα στην ποικιλομορφία της Ιστορίας της Τέχνης και στις δυνατότητες της ψηφιακής οπτικής αισθητικής.

Από αυτή την άποψη, θα χαρακτήριζα την τέχνη του τεχνοτροπιστική και τα έργα του, τροπισμούς. Οι τροπισμοί του, ανταποκρίνονται σε διαφορετικές στιλιστικές προκλήσεις, εμπεριέχουν τον προβληματισμό του για τα όρια της σύγχρονης καλλιτεχνικής αυτονομίας και ενσωματώνουν την κριτική του θέση στη σημερινή πραγματικότητα για την πρωτοτυπία της σύγχρονης τέχνης.

Μέσα από τον τεχνοτροπιστικό του φακό, ο Παπακωνσταντίνου δημιουργεί μια οπτική γλώσσα που συντονίζεται με την πολύπλευρη φύση της σημερινής οπτικής εμπειρίας η οποία συχνά προηγείται των λέξεων ή τείνει να τις αντικαταστήσει. Είτε πρόκειται για τοπία ήρεμα ή θαλασσοδαρμένα, για μορφές στατικές ή εν κινήσει, για ερωτικά, για νεκρές φύσεις και μουσικά όργανα, για κονστρουκτιβιστικούς εσωτερικούς χώρους ή αφηρημένες γεωμετρικές συνθέσεις, η πραγματικότητα συγχωνεύεται με τη φαντασία, επιτρέποντας στο κοινό να εξερευνήσει τις αποχρώσεις της αντίληψης και να ερμηνεύσει την πραγματικότητα που ζούμε, ως ενιαία ή πολυδιάστατη, επίπεδη ή διαπλεκόμενη. Από την πλευρά του, οι επιλεγμένοι τρόποι της παρουσίας, οι ενδιάμεσοι χώροι και η στρατηγική πλήρωση των κενών χώρων πάνω στη ζωγραφική επιφάνεια, υφαίνουν μια αφήγηση δυναμική και καθηλωτική τόσο για το βλέμμα όσο και για τη σκέψη.

Στις θεματογραφίες του, ο Παπακωνσταντίνου επιδίδεται σε μια αντισυμβατική εξερεύνηση της μορφής και του χώρου, που τροποποιεί τις καθιερωμένες αναπαραστάσεις και διαμορφώνει ένα ιδιαίτερο ζωγραφικό ύφος, που 'είναι και δεν είναι', για να καταλήξει σε μια υβριδική ζωγραφική, ένα ξεχωριστό αμάλγαμα φαντασίας και πραγματικότητας. Η ρεαλιστική περιγραφή συνυπάρχει με την αφαίρεση και τη γεωμετρία.

Η επιπεδικότητα με τη σχηματοποίηση και την ογκοπλαστική. Η καθετότητα συμπληρώνεται από την καμπυλότητα. Το ατμοσφαιρικό κενό ισορροπεί με τη συμπαγή δομή. Η μαρμάρινη λευκότητα με την πολυπρισματική πολυχρωμία. Ο Παπακωνσταντίνου δίνει έμφαση στη συμπερίληψη προσεκτικά επιλεγμένων σχεδιαστικών στοιχείων με μια απαιτητική προσοχή στη λεπτομέρεια. Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των στοιχείων είναι τόσο καθοριστικές όσο και τα ίδια τα στοιχεία επειδή η ζωγραφική του είναι η δομή των εικόνων και η δομή των σημείων της εικόνας στους χώρους. Γι' αυτό, στη ζωγραφική του δεν υπάρχει ένας χώρος αλλά μια ταυτόχρονη πολλαπλότητα χώρων που διασταυρώνονται, τέμνονται, ευθυγραμμίζονται μεταξύ τους, βρίσκονται σε ανταγωνιστική ή παράδοξη σχέση μεταξύ τους.

Έτσι, ο Παπακωνσταντίνου δημιουργεί την έννοια των 'τροπισμών της παρουσίας'. Εκδηλώνεται ως 'επιμέρους σύνολα' μέσα στα έργα του, γίνονται αντιληπτά ως 'οπτικές γωνίες' και χρησιμεύουν ως σημεία αντανάκλασης της συνολικής πραγματικότητας, της ίδιας της ολότητας. Για τον καλλιτέχνη, στην έννοια αυτή εμπεριέχεται η κοινοτοπία που είναι εγγενής στην καθημερινή ζωή και το μετασχηματιστικό της ταξίδι σε μια νέα αισθητική πραγματικότητα ψηφιακού τύπου. Η διαδικασία της διαπλοκής της αισθητικής με τις καθημερινές εμπειρίες, είναι περίπλοκη καθώς παρεμβάλλονται τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα ψηφιακά μέσα.

Πρόκειται δηλαδή για μια μετασχηματιστική ζωγραφική ενδιάμεσων χώρων που γεφυρώνουν το χάσμα ανάμεσα στο συνηθισμένο και το ξαφνικό. Για παράδειγμα, στους αρχαίους δρομείς ο σπατουλαριστός γαλάζιος ενδιάμεσος χώρος ανάμεσα στα αθλητικά κορμιά υπερτονίζει την ένταση των κινούμενων μυώνων των δρομέων ενισχύοντας την εντύπωση της κίνησης σαν να μην πρόκειται για ζωγραφικό στιγμιότυπο αλλά για κινηματογραφικό καρέ ή εικονικής πραγματικότητας. Αυτή η στρατηγική προσέγγιση της εικόνας, να γεμίζει τους κενούς χώρους με συγχρονικότητα υπογραμμίζει μια δυναμική θεώρηση της ανθρώπινης ιστορίας, η οποία αγκαλιάζει τη ρευστότητα και την πολυπλοκότητα, διαμορφώνοντας μια αφήγηση αλληλένδετων σχέσεων ψηφιακού τύπου.

Οι πίνακες του, είναι προϊόντα αναλογικής και ψηφιακής ζωγραφικής. Η εποχή μας, που του παρέχει τα εργαλεία να δουλέψει συνδυαστικά με πινέλα, με ηλεκτρονικές συσκευές και με λογισμικά, του επιτρέπει επίσης, να διασχίζει τα όρια των παραδοσιακών και των σύγχρονων μέσων με πρωτοφανή ευελιξία. Οι καλλιτεχνικοί -ισμοί της τέχνης (κυβισμός, εξπρεσιονισμός, φουτουρισμός, ρεαλισμός, μετεμπρεσιονισμός κ.ά.) είναι προκλητικά ερεθίσματα για τον Παπακωνσταντίνου, που καταφέρνει να δημιουργήσει πολύ συνεκτικές post και transhuman οπτικές αφηγήσεις όταν στις μέρες μας η τεχνική νοημοσύνη διαρρηγνύει τα όρια της ανθρώπινης νοημοσύνης και εξαφανίζει την χειρόγραφη φύση της ζωγραφικής.

Αν οι κυβιστές κατακερμάτισαν τα αντικείμενα σε γεωμετρικά σχήματα και οι φουτουριστές σε χρονικές αλληλουχίες της κίνησης, τα σύγχρονα ψηφιακά εργαλεία επιτρέπουν στον Παπακωνσταντίνου να αποδομήσει και να ανακατασκευάσει το θέμα σ' έναν εικονικό χώρο πριν το μεταφέρει στην επιφάνεια του μουσαμά ελαχιστοποιώντας τη χειρωνακτική παρέμβαση και επιτρέποντας το σχολαστικό έλεγχο της τελικής σύνθεσης. Αυτή η μετασχηματιστική προσέγγιση που ελαχιστοποιεί τη χειρονομιακή παρέμβαση και απελευθερώνει τον καλλιτέχνη από τις παλιές χρωματικές τεχνικές, σηματοδοτεί μια απόκλιση από την απτική και φυσική υπόσταση της παραδοσιακής ζωγραφικής. Αναδεικνύει όμως, τη συμβιωτική σχέση μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος και βοηθά στην κατανόηση του νέου οπτικού πλαισίου της εποχής μας, στο οποίο η οθόνη και τα ψηφιακά μέσα παίζουν τεράστιο ρόλο στη δημιουργία και τη διακίνηση των σύγχρονων έργων τέχνης.

Επιπλέον, η ενσωμάτωση αναλογικών και ψηφιακών μεθόδων αντανακλά την καλλιτεχνική προσαρμοστικότητα που αντικατοπτρίζει το ραγδαία εξελισσόμενο τεχνολογικό τοπίο. Καθώς τα ψηφιακά εργαλεία γίνονται όλο και πιο εξελιγμένα, καλλιτέχνες όπως ο Παπακωνσταντίνου όχι μόνο αποτίουν φόρο τιμής στις ρίζες των ιστορικών κινημάτων αλλά συμμετέχουν στο διεθνή διάλογο για την κατανόηση των εννοιών του ψηφιακού τόπου και του χώρου. Στην ουσία, ο Αλέξανδρος Παπακωνσταντίνου ισορροπώντας μεταξύ παράδοσης και καινοτομίας, δημιουργεί έργα που αποδεικνύουν τη μετασχηματιστική δύναμη στη συγχώνευση αναλογικής και ψηφιακής ζωγραφικής, η οποία προσφέρει διαφορετικούς τρόπους στο σύγχρονο άνθρωπο να βιώσει τον τόπο και το χώρο ως δυναμική οντότητα ή διαδικασία. Με τον τρόπο αυτό, αναδεικνύει τις σχέσεις μεταξύ φυσικών και ψηφιακών χώρων και δημιουργεί εννοιολογικούς τόπους όπου οι τροπισμοί του προσφέρουν μια άλλη θέαση της τέχνης στην εποχή της ψηφιακής λαιμαργίας.